قدس آنلاین-صحیفه سجادیه میراث معنوی زین العابدین(ع) است که حاوی ادعیه‌ای با مضامین عرفانی، توحیدی، اجتماعی و سیاسی است. جامعه امروز ما در دو بستر معنوی و سیاسی با چالش هایی مواجه است که توجه به آموزه‌های صحیفه سجادیه می‌تواند درمان آفت‌های فرهنگی و سیاسی موجود باشد. آیت الله محمدباقر تحریری، تولیت مدرسه مروی تهران، مدرس و مفسر صحیفه سجادیه، استاد اخلاق و خارج فقه حوزه در گفت وگو با قدس از رمز و راز زبور آل محمد(ص) می‌گوید.

صحیفه سجادیه یکی از میراث‌های معنوی است که مورد غفلت ما واقع شده است. چرا این اثر ماندگار امام سجاد(ع) آنگونه که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است؟

اگر امت اسلام می‌خواهند وضعیت خود را بهبود ببخشند، باید فاصله زیادی که با فرهنگ و سبک زندگی اهل بیت(ع) دارند را به حداقل برسانند. متأسفانه باید اعتراف کنیم که ارتباط فرهنگی خوبی با فرهنگ اهل بیت(ع) وجود ندارد. این اتفاق ناخوشایند از زمان رحلت پیامبر(ص) و به دلیل فاصله گرفتن از دستورهای رسول الله(ص) آغاز شد زیرا با تغییر سیاست‌های حاکم، خاندان پیامبر(ص) در غربت قرار گرفتند. البته در طول تاریخ افرادی بودند که قدر این ذخایر الهی را دانستند و تلاش علمی و عملی برای ارائه آموزه‌های ائمه(ع) انجام دادند. مسئله این است که جامعه آن گونه که باید شوق پیدا نکرد اما در دوره ما جامعه منتظر زمینه جاری شدن سبک و سیره زندگی اهل بیت(ع) را مهیا می‌کنند، هرچند تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیار است. یکی از ذخایر معنوی به جا مانده از اهل بیت(ع) که جامعه ما نیاز مبرم به درک و فهم آن دارد «صحیفه سجادیه» است. امام سجاد(ع) با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی زمانه، امکان بروز توانمندی علمی نداشتند و نتوانستند معارف دین را به صورت رسمی و در کلاس درس به مردم منتقل کنند بنابراین استفاده از «دعا» را برای نفوذ در دل مؤمنان انتخاب کردند. البته صحیفه سجادیه که در دست ماست قسمتی از دعاهایی است که از امام به جا مانده است. به هرصورت این یکی از جنبه‌های غربت اهل بیت است که به دلیل شرایط حاکم نتوانستند آن گونه که باید، در جامعه حضور داشته باشند که موجب محرومیت ما از دریافت بیشتر معارف از ایشان شده است. یکی از ادعیه معروف به جا مانده از امام سجاد، دعای ابوحمزه ثمالی است که در سحرهای ماه رمضان خوانده می‌شود. اما با این همه آن گونه که بایسته مضامین بلند این ادعیه است، مردم با محتوای دعاها آشنایی ندارند. برپایی جلسات معرفی و تحلیل و تفسیر دعاهای صحیفه می‌تواند مردم را با این دعاها بیشتر آشنا کند. صحیفه سجادیه غنای معرفتی خاصی در مباحث توحیدی و اخلاقی دارد و قله‌های مباحث معرفتی را بیان می‌کند. در این دعاها روش ارتباط با پروردگار به شیعیان آموزش داده می‌شود.

این روزها گرایش جوانان به مباحث عرفانی و جولان عرفان‌های نوظهور یکی از مشکلاتی است که گریبانگیر جامعه شده است. مضامین توحیدی و عرفانی صحیفه در پیشگیری و درمان آفت عرفان‌های نو پدید چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟

عرفان یکی از نیازهای واقعی بشر است زیرا فطرت ما توحیدی و کمال طلب است که با اراده و اختیار به آن‌ها گرایش پیدا می‌کنیم. به همین دلیل انسان در مسیر کمال، امتحان می‌شود. همین اتفاق در انتخاب و گرایش به عرفان هم رخ می‌دهد. ممکن است در انتخاب گرفتار انحراف شویم. برای رهایی از این اتفاق باید شاخصه‌های عرفان اسلامی را بشناسیم. شاخصه اصلی عرفان اسلامی دعوت به عبودیت و بندگی و نهایت آن کمالات بندگی است. رسیدن به این مقام عرفانی موجب می‌شود تا همه ابعاد زندگی فرد شامل سیاسی، اقتصادی و خانوادگی رنگ خدا به خود بگیرد. بنابراین عرفان اسلامی بدون تلاش مستمر برای عبودیت و مخالفت با کشش‌های حیوانی و نفسانی محقق نمی‌شود. اهل بیت، شاخص و الگوی اصلی این سبک زندگی هستند. با وجود شهرت اهل بیت بخصوص امام علی و امام سجاد(ع) به عبادت‌های بسیار، اما در همان زمان هم جریان‌های انحرافی عرفانی مانند جریان حسن بصری روی کار آمدند. صحیفه سجادیه عرفان را در دو بُعد بینشی(بینش‌های صحیح انسان شناسی، جهان شناسی و خداشناسی) و عملی (بیان صفات اخلاقی و اعمال مطلوب) تشریح کرده است. این مباحث عمیق صحیفه باید در حوزه‌های علمیه تدریس شود و همچنین در سایر مراکز علمی برای اهالی علم و به طور گسترده‌تر برای همه مردم جامعه تشریح و تبیین شود. تحقق به این بستر فرهنگی و معرفتی بهترین درمان آفت عرفان‌های نوظهور در جامعه است. انحرافات عرفانی که امروز در جامعه پیدا شده نتیجه دوری از مضامین عرفانی اسلامی است، با تمسک به عرفان شیعی و آموزه‌های صحیفه سجادیه می‌توان سدی شد در برابر هجوم پدیده‌های عرفانی نوظهور.

در برخی ادعیه صحیفه مضامین سیاسی و اجتماعی در قالب دعا بیان شده است. این راهبرد امام پیوند دین و سیاست را به نمایش گذاشته است. این ادعیه چه پیامی به دولت و ملت برای همیاری ارائه می‌دهد؟

توجه عالمانه به معارف دین این نکته را که دین ما جامع‌ترین دستورات زندگی را برای ما ترسیم کرده است، روشن می‌سازد که هم اصلاح زندگی دنیا را در برخواهد داشت که منجر به استقلال فکری، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی می‌شود. به جرئت می‌توان گفت که انقلاب اسلامی الگوی تحقق دین در بستر سیاست است. ائمه ما در بیانات گوناگون به این جامعیت دین تأکید کرده‌اند؛ امام سجاد(ع) چون در زمانی بودند که نمی‌توانستند موضع گیری‌های سیاسی خود را مطرح کنند، در قالب دعا به بیان اندیشه‌های خود پرداختند. مثلاً در دعای وداع ماه رمضان، به غصب حکومت توسط منحرفان سیاسی اشاره و جایگاه ولایت اهل بیت را بیان می‌کنند. حضرت در این دعا موضوع رهبری دینی و سیاسی را مطرح و یکی بودن هر دو مقام را به صراحت بیان می‌کنند. این نکته‌ها حاوی همان اصل پیوند دین و سیاست در اندیشه شیعی است که از آموزه‌های اهل بیت و شریعت اتخاذ شده است. قطعاً در جمهوری اسلامی که نمود عینی پیوند دین و سیاست است توجه به این مضامین در سطح دولتمردان و مردم می‌تواند منجر به حرکت رو به جلوی نظام در مسیر توسعه باشد.